Áp dụng tình tiết tăng nặng “xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội” khi người dưới 18 tuổi xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội như thế nào cho đúng?

Chính điều này đã dẫn đến hai quan điểm khác nhau trong thực tiễn về việc có hay không áp dụng tình tiết tăng nặng nói trên khi người xúi giục cũng là người dưới 18 tuổi.

Quan điểm thứ nhất cho rằng: Nếu người dưới 18 tuổi có hành vi xúi giục người dưới 18 tuổi khác phạm tội thì vẫn phải áp dụng tình tiết tăng nặng “xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội”. Quan điểm này được củng cố bởi hướng dẫn tại điểm 24, mục 1 Công văn số 16/KHXX ngày 01/02/1999 của Tòa án nhân dân tối cao. Theo đó, Công văn dẫn chiếu Điều 57 BLHS 1985, quy định rằng người chưa thành niên phạm tội chịu trách nhiệm hình sự theo các quy định riêng, đồng thời vẫn chịu các quy định chung nếu không mâu thuẫn. Cũng theo công văn này, tình tiết "xúi giục người chưa thành niên phạm tội" không giới hạn độ tuổi của người xúi giục. Do vậy, nếu người chưa thành niên có hành vi xúi giục người chưa thành niên khác phạm tội thì Tòa án vẫn phải áp dụng tình tiết tăng nặng nói trên. Mặc dù Công văn số 16/KHXX hướng dẫn Bộ luật Hình sự 1985, song đến nay vẫn chưa có văn bản nào phủ nhận hiệu lực của nó và trên thực tế vẫn được áp dụng như một định hướng xét xử. Hơn nữa, điểm o khoản 1 Điều 52 BLHS 2015 cũng không quy định về độ tuổi của người xúi giục mà chỉ quan tâm đến đối tượng bị xúi giục là “người dưới 18 tuổi”. Vì vậy, chỉ cần chứng minh được người xúi giục có hành vi kích động, dụ dỗ, thúc đẩy… để khiến người dưới 18 tuổi thực hiện hành vi phạm tội thì tình tiết tăng nặng này được áp dụng, không phân biệt người xúi giục bao nhiêu tuổi.

Quan điểm thứ hai cho rằng: Không áp dụng tình tiết tăng nặng theo điểm o khoản 1 Điều 52 BLHS 2015 đối với trường hợp người xúi giục cũng là người dưới 18 tuổi. Lập luận của quan điểm này dựa trên nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội tại Điều 91 BLHS 2015, trong đó yêu cầu việc xử lý phải căn cứ vào độ tuổi, khả năng nhận thức và đảm bảo lợi ích tốt nhất cho người dưới 18 tuổi. Việc áp dụng tình tiết tăng nặng trong trường hợp người chưa thành niên xúi giục người khác cùng độ tuổi phạm tội có thể mâu thuẫn với nguyên tắc này, vì không bảo đảm lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên phạm tội.

Ngoài ra, khoản 3 Điều 416 BLTTHS 2015 quy định: Khi tiến hành tố tụng với người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi, cần xác định “có hay không có người đủ 18 tuổi trở lên xúi giục”. Đây là điểm mới, thể hiện rằng pháp luật tố tụng hình sự chỉ đặt trọng tâm vào việc xác định hành vi xúi giục đến từ người thành niên. Từ đó có thể suy luận rằng pháp luật không hướng đến việc áp dụng tình tiết tăng nặng này đối với trường hợp người xúi giục chưa thành niên.

Bên cạnh đó, do người dưới 18 tuổi chưa phát triển toàn diện về tâm lý và nhận thức, mục đích việc áp dụng tình tiết tăng nặng là để nhằm tăng mức độ trách nhiệm hình sự. Do đó, áp dụng tình tiết tăng nặng “xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội” đối với trường hợp người xúi giục là người dưới 18 tuổi sẽ không phù hợp với bản chất của người chưa thành niên cũng như chính sách hình sự nhân đạo của pháp luật.

Tác giả đồng tình với quan điểm thứ hai, không áp dụng tình tiết tăng nặng “xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội” đối với trường hợp người xúi giục cũng là người dưới 18 tuổi. Lý do là: Việc áp dụng tình tiết tăng nặng này sẽ mâu thuẫn với nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội theo quy định tại Điều 91 BLHS 2015; Điều 416 BLTTHS 2015; Không phản ánh đúng khả năng nhận thức và mức độ nguy hiểm trong hành vi của người chưa thành niên; Không bảo đảm lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên phạm tội. Tuy nhiên, trong trường hợp người dưới 18 tuổi có hành vi xúi giục người khác cùng độ tuổi phạm tội, người này vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự với vai trò là đồng phạm (là người xúi giục - theo quy định tại Điều 17 BLHS 2015). Việc đánh giá tính chất và mức độ hành vi sẽ được xem xét khi lượng hình, nhưng không áp dụng tình tiết tăng nặng tại điểm o khoản 1 Điều 52 BLHS 2015.

Thu Huyền - Thùy Dung - TAND huyện Krông Năng