Phân tích đối tượng khởi kiện trong vụ án hành chính.

1. Khái niệm

Đối tượng khởi kiện trong vụ án hành chính là những quyết định, hành vi hành chính hoặc danh sách, quyết định kỷ luật... của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền bị cho là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân và được đưa ra Tòa án để xem xét, giải quyết.

Nói cách khác, đó chính là cái mà người khởi kiện yêu cầu Tòa án hủy bỏ, thay đổi, hoặc buộc thực hiện theo đúng pháp luật.

2. Các loại đối tượng khởi kiện hành chính theo luật định

Căn cứ Điều 30, 31 Luật Tố tụng hành chính 2015, đối tượng khởi kiện bao gồm:

- Quyết định hành chính, hành vi hành chính:

- Quyết định hành chính cá biệt (ví dụ: quyết định xử phạt vi phạm hành chính, quyết định thu hồi đất, quyết định cấp hoặc không cấp giấy phép...).

- Hành vi hành chính (hành vi thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ theo thẩm quyền, gây thiệt hại đến quyền lợi của cá nhân, tổ chức).

- Quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức, viên chức.

- Danh sách cử tri trong bầu cử đại biểu Quốc hội, HĐND.

- Các quyết định giải quyết khiếu nại, tố cáo trong một số lĩnh vực mà pháp luật cho phép khởi kiện.

2.1. Quyết định hành chính là đối tượng khởi kiện vụ án hành chính

2.1.1. Khái niệm

Quyết định hành chính theo quy định tại Khoản 1 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính được hiểu là “Quyết định hành chính là văn bản do cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức được giao thực hiện quản lý hành chính nhà nước ban hành hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức đó ban hành quyết định về vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể”.

Tuy nhiên, không phải tất cả các quyết định hành chính đều là đối tượng khởi kiện vụ án hành chính. Các quyết định hành chính này chỉ trở thành đối tượng khởi kiện vụ án hành chính khi nó “làm phát sinh, thay đổi, hạn chế, chấm dứt quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc có nội dung làm phát sinh nghĩa vụ, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân” (khoản 2 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính 2015). Đây là nhóm đối tượng khởi kiện phổ biến nhất trong các vụ khiếu kiện hành chính.

2.1.2. Đặc điểm của quyết định hành chính bị kiện

Quyết định hành chính bị kiện có các đặc điểm sau:

– Về hình thức: Dưới dạng văn bản.

– Về chủ thể ban hành: Do cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức được giao thực hiện quản lý hành chính nhà nước ban hành hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức đó ban hành theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định. Nhằm để điều chỉnh các mối quan hệ phát sinh trong hoạt động quản lý, điều hành trong phạm vi thực hiện chức năng, nhiệm vụ công quyền của họ.

– Về nội dung: Mang tính quyền lực nhà nước, áp đặt một chiều, làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân.

– Về hiệu lực của quyết định hành chính: mang tính cá biệt, được áp dụng cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính được áp dụng một lần đối với một hoặc một số đối tượng cụ thể.

- Quyết định hành chính đó phải làm phát sinh, thay đổi, hạn chế, chấm dứt quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc có nội dung làm phát sinh nghĩa vụ, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Nếu quyết định/hành vi không liên quan trực tiếp, không làm thay đổi quyền lợi của người khởi kiện thì không được xem là đối tượng khởi kiện.

- Có hiệu lực thực tế tại thời điểm khởi kiện: Nếu quyết định đã hết hiệu lực, bị thay thế hoặc hủy bỏ thì thường không còn là đối tượng bị kiện (trừ trường hợp vẫn còn hậu quả pháp lý cần giải quyết).

- Thuộc phạm vi khởi kiện của Tòa án hành chính: Không phải mọi quyết định hành chính đều có thể bị kiện. Luật quy định một số loại quyết định không bị kiện, ví dụ: quyết định mang tính nội bộ của cơ quan, quyết định hành chính liên quan đến quốc phòng, an ninh, ngoại giao trong một số trường hợp đặc biệt…

2.2. Hành vi hành chính là đối tượng khởi kiện vụ án hành chính

2.2.1. Khái niệm

Hành vi hành chính theo quy định tại Khoản 3 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính được hiểu là: “Hành vi hành chính là hành vi của cơ quan hành chính nhà nước hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc cơ quan, tổ chức được giao thực hiện quản lý hành chính nhà nước thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ, công vụ theo quy định của pháp luật”.

Tuy nhiên, không phải tất cả các hành vi hành chính đều là đối tượng khởi kiện vụ án hành chính. Các hành vi hành chính này chỉ trở thành đối tượng khởi kiện vụ án hành chính khi nó “làm ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân” (khoản 4 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính).

2.2.2. Đặc điểm của hành vi hành chính là đối tượng khởi kiện.

Hành vi hành chính là đối tượng khởi kiện sẽ mang những đặc điểm sau đây:

– Về chủ thể thực hiện: do hành vi của cơ quan hành chính nhà nước hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc cơ quan, tổ chức được giao thực hiện quản lý hành chính nhà nước.

– Là hành vi mang tính quyền lực, thực hiện chức năng quản lý hành chính nhà nước: Thể hiện sự áp đặt, đơn phương của cơ quan hành chính nhà nước hoặc của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc cơ quan, tổ chức được giao thực hiện quản lý hành chính nhà nước.

– Những hành vi hành chính này được biểu hiện cụ thể bằng các hành vi thực hiện hoặc không thực hiện công vụ do nhà nước giao, nhân danh nhà nước và vì lợi ích của nhà nước.

– Hành vi này khi thực hiện ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.

- Phải tồn tại thực tế tại thời điểm khởi kiện: Nếu hành vi đã chấm dứt, không còn hậu quả pháp lý, thì không còn là đối tượng khởi kiện (trừ trường hợp hậu quả vẫn tiếp diễn).

- Thuộc phạm vi khởi kiện của Tòa án hành chính: Không phải mọi hành vi hành chính đều có thể bị kiện. Pháp luật loại trừ một số hành vi liên quan đến quốc phòng, an ninh, ngoại giao đặc biệt.

2.3. Một số đối tượng khởi kiện khác

Bên cạnh các quyết định hành vi hành chính và hành vi hành chính trên đây. Vụ án hành chính còn có một số đối tượng khởi kiện khác điển hình như: Trong trường hợp có liên quan đến các vấn đề như bầu cử đại biểu Quốc hội hoặc đại biểu Hội đồng nhân dân, kỷ luật công chức hay quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh. Đây cũng được coi là một trong các đối tượng khởi kiện theo quy định tại Luật Tố tụng hành chính.

3. Đặc điểm chung của đối tượng khởi kiện

- Mang tính cá biệt (áp dụng cho một hoặc một số đối tượng cụ thể, không phải văn bản quy phạm pháp luật chung).

- Do cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền ban hành/thực hiện trong quá trình quản lý hành chính nhà nước.

- Có khả năng tác động trực tiếp, làm ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân

4. Ý nghĩa pháp lý

- Xác định đúng đối tượng khởi kiện là điều kiện quan trọng để Tòa án thụ lý vụ án.

- Giúp Tòa án phân định thẩm quyền giải quyết (ví dụ TAND cấp huyện hay cấp tỉnh).

- Bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong mối quan hệ với cơ quan hành chính nhà nước.

-> Tóm lại: Đối tượng khởi kiện trong vụ án hành chính là các quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức, viên chức, danh sách cử tri... được cho là trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.