Những bất cập trong hoạt động định giá tài sản khi giải quyết vụ án dân sự – Giải pháp khắc phục và kiến nghị

1. Đặt vấn đề

Định giá tài sản trong tố tụng dân sự là một trong những biện pháp thu thập chứng cứ quan trọng, có ý nghĩa quyết định trong việc xác định giá trị tranh chấp, chi phí tố tụng, quá trình thi hành án… Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 (BLTTDS) dành nhiều điều khoản quy định về vấn đề này, trong đó nhấn mạnh vai trò của Hội đồng định giá tài sản do cơ quan nhà nước thành lập (Điều 104, Điều 105). Tuy nhiên, sự thay đổi về cơ cấu tổ chức hành chính kể từ ngày 01/7/2025 và cơ chế pháp lý gần đây đã bộc lộ nhiều bất cập, gây khó khăn cho Tòa án trong quá trình giải quyết vụ án.

2. Thực trạng vướng mắc

Trước đây, việc định giá thường do Hội đồng định giá tài sản cấp huyện, trong đó có sự tham gia của nhiều phòng ban chuyên môn. Tuy nhiên, sau khi thực hiện chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính, nhiều phòng ban cấp huyện đã được hợp nhất, giảm đầu mối và nhân sự. Nghị định số 150/2025/NĐ-CP đã quy định việc định giá được giao cho các phòng chuyên môn thuộc UBND cấp huyện. Trong khi đó, BLTTDS 2015 vẫn yêu cầu Hội đồng định giá có ít nhất ba thành viên.

Điều này dẫn đến nghịch lý: Phòng Kinh tế thuộc UBND cấp xã chỉ có khoảng dưới 10 cán bộ, nhưng nếu cử ít nhất 03 - 04 người tham gia định giá thì gần như đình trệ toàn bộ công việc thường xuyên trong khi bản thân cơ quan chuyên môn này cũng phải chịu áp lực lớn trong hoàn thành công việc của họ. Hệ quả là nhiều địa phương thiếu sự phối hợp kịp thời, dẫn đến tình trạng Tòa án không thể tiến hành định giá đúng hạn, gây kéo dài thời gian giải quyết vụ án, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của đương sự. Công văn số 284/2025/TANDTC của Tòa án nhân dân tối cao cũng đã phản ánh thực trạng này, song chưa thể khắc phục được triệt để khó khăn trên thực tế.

3. Giải pháp trước mắt

Trong khi chờ sửa đổi pháp luật, cần áp dụng một số giải pháp linh hoạt:

- Thỏa thuận của đương sự: BLTTDS 2015 cho phép đương sự tự thỏa thuận giá trị tài sản, miễn là không trái pháp luật và đạo đức xã hội. Đây là cơ chế rút ngắn thủ tục, giảm áp lực cho cơ quan định giá. Tuy nhiên biện pháp này cũng sẽ gặp khó khăn khi phải đảm bảo sự đồng ý của nguyên đơn và bị đơn. Trong tương lai khi cơ quan có thẩm quyền xây dựng thành công cơ sở dữ liệu quốc gia về giá thì biện pháp này có thể được áp dụng phổ biến hơn.

- Trưng cầu tổ chức thẩm định giá độc lập: Thông tư liên tịch số 02/2014/TTLT quy định rõ việc Tòa án có thể lựa chọn tổ chức thẩm định giá độc lập. Giải pháp này bảo đảm tính chuyên nghiệp, khách quan và giảm thiểu sự phụ thuộc vào bộ máy hành chính. Tuy nhiên khó khăn của biện pháp này là chi phí cho việc định giá thường cao hơn nhiều lần so với định giá nhà nước.

- Trước mắt, trong trường hợp định giá với cơ quan thuộc Ủy ban nhân dân, Tòa án có thể chủ động trao đổi trong đơn vị và với đơn vị chuyên môn để bố trí việc định giá nhiều vụ án trên cùng địa bàn trong cùng một ngày. Cách làm này giúp Hội đồng định giá, Tòa án tiết kiệm thời gian, hạn chế di chuyển nhiều lần, đồng thời sử dụng hợp lý nguồn nhân sự vốn đã hạn chế. Mặt khác, Tòa án các cấp cần ký quy chế phối hợp với Ủy ban nhân dân nhằm hỗ trợ tốt hơn trong thực hiện nhiệm vụ. Đây được xem là biện pháp nhiều ưu điểm nhất ở thời điểm hiện tại.

4. Định hướng lâu dài

Để giải quyết tận gốc, cần nghiên cứu sửa đổi BLTTDS 2015 theo hướng:

Một là: Chuyển hẳn thẩm quyền định giá từ Hội đồng định giá hành chính sang các tổ chức thẩm định giá chuyên nghiệp, bảo đảm phù hợp với cơ chế thị trường và thông lệ quốc tế;

Hai là: Xây dựng khung giá đất và tài sản tiệm cận giá thị trường, qua đó Tòa án có thể chủ động áp dụng khi đương sự không thỏa thuận hoặc không trưng cầu được tổ chức thẩm định giá;

Ba là: TANDTC ban hành hướng dẫn thống nhất, quy định rõ trường hợp nào áp dụng thỏa thuận, trường hợp nào bắt buộc thẩm định giá tạo thuận lợi cho cơ quan tiến hành tố tụng và đương sự thuận lợi trong lựa chọn.

5. Kết luận

Định giá tài sản là vấn đề phức tạp, liên quan đến cả pháp lý lẫn quản lý nhà nước. Những bất cập hiện nay chủ yếu xuất phát từ sự thay đổi cơ cấu hành chính và giới hạn nguồn nhân lực tại cấp huyện. Việc áp dụng đồng thời các giải pháp trước mắt và định hướng lâu dài sẽ giúp khắc phục vướng mắc, nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp dân sự, đồng thời bảo đảm quyền lợi hợp pháp của các bên đương sự. Đây cũng là cơ sở để Tòa án nhân dân tối cao tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp luật, phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp và thực tiễn xã hội.

Hương Giang – TAND Khu vực 1 - Đắk Lắk

Việt Tiệp – TAND khu vực 9 – Đắk Lắk    

                                   Mai Loan – Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk